Fons Leroy was tussen 2005 en 2019 de afgevaardigd bestuurder van de VDAB. Nu is hij assessor voor het European Network of Public Employment Services en voorzitter van het Beroepenhuis, de Ronde Tafel Arbeidszorg en het Rode Neuzenfonds. Hij is ondermeer auteur van het recent uitgekomen “Een vaccin voor de arbeidsmarkt - Werken na corona”.
2020 is een zeer volatiel jaar gebleken. Is het mogelijk om op korte en middellange termijn tendensen te voorspellen op de arbeidsmarkt?
Fons: “Dat kan zeker omdat er een aantal gegevens goed gekend zijn. We weten dat de vergrijzing van de bevolking in Vlaanderen en België zich het komende decennium verder zet. De in- en uitstroom ratio ligt rond de 80%, wat dus betekent dat voor elke 100 mensen die op pensioen gaan er 80 jongeren instromen. Dat gaat een demografische spanning geven in de arbeidsmarkt. Daarnaast gaan we blijvend geconfronteerd worden met externe crisissen. De laatste 15 jaar hebben we de financieel-economische crisis gehad, de vluchtelingencrisis en nu de Corona-crisis en het staat wetenschappelijk vast dat we nog gaan geconfronteerd worden met een klimaatcrisis. Het is moeilijker te voorspellen wat het juiste effect gaat zijn op de economie maar we moeten ons trachten te wapenen tegen dit soort volatiele gebeurtenissen die op ons afkomen en dan zitten we natuurlijk direct in het thema van generieke skills en 21ste eeuwse vaardigheden om te kunnen anticiperen op veranderingen.”
Stijn Baert, doctor in de economische wetenschappen aan de UGent, heeft het over "re-skilling" als een mogelijk antwoord op deze veranderingen. Volgt u hier in?
Fons: “Ja absoluut. De slogan voor de toekomst gaat niet zozeer "jobs, jobs, jobs" zijn maar "skills, skills, skills". Het kan nog maanden of misschien wel een paar jaar duren, maar dan zitten we terug met een krapte op de arbeidsmarkt. We hebben tegelijk ook nog een grote groep van niet- of anders-actieven die we kunnen inschakelen maar dan gaan we moeten inzetten op het verwerven van de juiste vaardigheden. Enkel met de juiste skills in je rugzak ben je gewapend om met deze volatiele wereld om te gaan en dat is een hele grote uitdaging.”
Is inzetten op "re-skilling" dan voornamelijk om deze groep inactieven toe te leiden naar knelpuntberoepen of is het breder dan dat?
Fons: “Veel breder. Je zit in Vlaanderen met het probleem dat we heel moeizaam omgaan met levenslang leren. Uit rapporten van de OESO blijkt dat 82% van de Vlamingen het nut niet inziet van permanente vorming en levenslang leren. Daar tegenover staat bv. de studie van Agoria, "Be The Change" over hoe de arbeidsmarkt er uit gaat zien in 2030. Bijna alle jobs gaan meer digitale competenties nodig hebben, technische beroepen gaan veel invloed ondervinden van robotisering en alle functies gaan te maken krijgen met automatisering. Iedereen gaat in toekomst andere competenties nodig hebben voor de job die hij nu uitoefent. We gaan een gigantisch offensief nodig hebben om een mentaliteitswijziging te bewerkstelligen op vlak van levenslang leren.”
Ligt de verantwoordelijkheid voor deze mentaliteitsverandering dan vooral bij de overheid?
Fons: “Nee, dat is een gedeelde verantwoordelijkheid. Bij het individu om het op zichzelf toe te passen, bij de werkgever om het toe te passen op de functie en de werkvloer en bij de overheid voor groepen die erg kwetsbaar zijn op vlak van levenslang leren. Ik denk ook dat we onze instrumenten zo moeten inrichten. Ik ben voorstander van een leerrekening waar je krediet opbouwt terwijl je werkt, aangevuld met kredieten van sectorfondsen en overheid. Je kan hier op terugvallen wanneer je geconfronteerd wordt met nieuwe noodzakelijke competenties of als je van job veranderd. Ik denk dat het daarbij belangrijk is dat het duidelijk wordt voor het individu dat hij zich moet informeren en er een eigen verantwoordelijkheid is ten opzichte van zijn competenties maar dat je daarin ook ondersteund wordt door de werkgever en de gemeenschap.
Ik ben zeer ongerust over die studie van de OESO want als we nu niet gaan inzien dat ons collectief leervermogen omhoog moet dan gaan we onze welvaart en welzijn hypothekeren. Ik ben overtuigd dat dit inzicht er zal komen wanneer de concrete situaties zich zullen voordoen en we inzien dat dat leervermogen een concurrentieel voordeel biedt. Maar ik vrees dat we tegen dan zijn voorbijgestoken en is het dus al te laat.
In de audiovisuele sector zien we een zeer groot verloop en dus een grote in- en uitstroom. Is het in deze context interessant genoeg voor een werkgever om zwaar in te zetten op een opleidingsbeleid? Digitalisering kan bv. ook een strategie zijn van verjonging.
Fons: “We gaan geconfronteerd worden met veel minder jongeren op de arbeidsmarkt tegenover het aantal ouderen die uitstromen. Deze jongeren zijn ook hoger geschoold en gaan meer zelf keuzes maken. Het is dus niet evident dat jongeren zomaar kiezen voor sectoren zoals ze vandaag kiezen. We zien uit verschillende enquêtes dat deze jongeren als maar meer belang hechten aan duurzaamheid in al haar facetten. Ja, dan lijkt het me niet verstandig om te denken om het maar gewoon zo te laten gebeuren en niet te investeren in digitale competenties en een degelijk retentiebeleid. Eenmaal die scherpte in de arbeidsmarkt volledig voelbaar is, gaat iedereen geconfronteerd worden met een globale competitie om die kleiner wordende groep van jongeren aan te trekken. Het zal dus van belang zijn om als onderneming je op de beste manier te gaan profileren en dus te investeren in een duurzame arbeidsrelatie.”
De slogan voor de toekomst gaat niet zozeer "jobs, jobs, jobs" zijn maar "skills, skills, skills"
Heb jij een verklaring waarom wij zo slecht scoren op levenslang leren?
Fons: “Ik heb nog geen echte studies hierover gevonden maar mijn buikgevoel zegt dat het te maken heeft met ons jarenlang systeem van uitstekend initieel onderwijs. We hebben lang geleefd met het paradigma dat een diploma garant stond voor een duurzame loopbaan. Dat diploma is echter steeds sneller achterhaald omdat de kennis evolueert. Je wordt ook geconfronteerd met onvoorziene vraagstukken, zie bv. de corona-crisis. Ons arbeidsmarktbeleid is nog te hard gericht op diploma's en dit leeft bij de overheid eigenlijk nog meer dan bij de privé sector.
We zitten ook met een versnippering van het beleid omtrent levenslang leren en een hele hoop aanbieders die allemaal kleine stukjes van het probleem trachten op te lossen. Ik ben dan ook blij dat het nieuwe regeerakkoord van de Vlaamse regering inzet op een strategie voor levenslang leren en één regisseur aanstelt opdat je geen overlap krijgt en een transparant aanbod met incentives.
We hebben recentelijk ook wel wat kansen laten liggen vind ik. Bij de financieel economische crisis maakte ik me al sterk dat we de tijdelijke werkloosheid moesten koppelen aan vorming. Ik begrijp maar al te goed als de economie op volle toeren draait het heel moeilijk is voor mensen om tijd vrij te maken voor levenslang leren. Maar waarom dan niet nuttig gebruik maken van de economische dipjes? Ik vind trouwens dat er tegenover het gewaarborgd inkomen dat de overheid op dat moment aanbiedt wel wat mag tegenover staan.”
In de audiovisuele sector zijn er ook veel werkkrachten met tijdelijke contracten en Zelfstandigen Zonder Personeel (ZZP), hoe kunnen zij inzetten op een gezonde "work-life-learning" balans?
Fons: “Het is inderdaad belangrijk die balans met leren te benadrukken voor zzp'ers en deze te institutionaliseren. Ik kijk hiervoor graag wat er in Nederland gebeurd. Zij hebben meer dan een miljoen zzp'ers. Als je kijkt naar de laatste rapporten dan pleiten die voor het afbouwen van externe flexibiliteit en een transitie naar duurzame arbeidsrelaties met veel meer interne wendbaarheid. In een onzekere wereld moet je zoveel mogelijk zekerheid bieden en je ziet nu toch wel dat zzp'ers in tijden van crisis geen of weinig sociale bescherming hebben en geen mogelijkheden tot opleiding in de vorm van een opleidingsbudget of loopbaanbegeleiding. In Nederland pleiten ze om een aantal fundamentele sociale rechten aan zzp'ers aan te bieden. Ze maken deel uit van het centraal sectoraal ecosysteem dus waarom ze geen sectorale middelen aanbieden zoals een ontwikkelingsbudget? Als we met regelmaat van de klok geconfronteerd worden met crisissen is het interessanter om in te zetten op meer interne flexibiliteit dan die schil van externe flexibiliteit te gaan uitbreiden.”
Kom je zelf nog toe aan dat levenslang leren en welke methodes pas je dan het liefste toe?
Fons: “Absoluut, leren is voor mij andere contexten opzoeken en andere paradigma's leren kennen. Door de omstandigheden ben ik natuurlijk ook al in contact gekomen met op afstand leren en online modules. De meerwaarde is dat je snel nieuwe inzichten verkrijgt, maar ik leer nog het liefste door te doen. Ik ben wat uit mijn comfort zone aan het treden door tijd te besteden aan de geestelijke gezondheidszorg en de link met de arbeidsmarkt. Hoe kan je die afstand voor een stuk dichten? Daarvoor moet je in dialoog gaan en klassieke aanpakken in vraag stellen. Op die manier leer en moderniseer je ook. Het doen is voor mij het nieuwe leren.”