Het Vlaggensysteem - Hoe gebruik je het?

Iedereen heeft de vrijheid om zelf te bepalen welk gedrag of welke handeling als grensoverschrijdend wordt ervaren. Wat voor de een aanvaardbaar is, is dat voor een ander misschien niet. Omdat grensoverschrijdend gedrag geen vaststaand gegeven is, helpt het Vlaggensysteem om situaties in te schatten en gepast te reageren.

Van waar komt het Vlaggensysteem

Het Vlaggensysteem is ontwikkeld om professionals te helpen grensoverschrijdend gedrag beter te herkennen en maakt daarvoor gebruik van zes criteria en vier mogelijke ‘vlaggen’ die aan ieder criterium worden toegekend. Die criteria zijn: toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, ontwikkelings- en functioneringsniveau, context en impact. Op basis van iemands gedrag krijgen deze criteria een groene vlag (acceptabel), een gele vlag (licht grensoverschrijdend), een rode vlag (ernstig grensoverschrijdend) of een zwarte vlag (zeer ernstig grensoverschrijdend).

In de loop van de jaren zijn er diverse uitbreidingen ontwikkeld, voor verschillende settings en doelgroepen: sport, jeugdwerk, jongeren met een beperking, …

In 2021 is het Vlaggensysteem voor volwassenen gelanceerd, dat zich richt op verschillende soorten situaties:

1. Situaties tussen cliënten
2. Situaties tussen een professional en cliënt, waarbij beiden initiatief kunnen nemen tot seksueel gedrag
3. Situaties tussen professionals onderling

Het Sensoa Vlaggensysteem voor volwassenen biedt dus handvatten om (seksueel) grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te bespreken.

Wat is de meerwaarde? 

Het Vlaggensysteem heeft drie centrale doelstellingen en helpt jou om: 

1. Te komen tot een genuanceerde inschatting van seksueel gedrag
   Het gebruik van de criteria geeft je een meer objectief antwoord op de vraag: "Welk seksueel gedrag is (niet) oké en waarom?".  De kleur van de vlag geeft de ernst van de grensoverschrijding weer: van licht over de grens (geel) tot zeer ernstig er over (zwart).
2. Communicatie te faciliteren
   Het Vlaggensysteem verhoogt de bespreekbaarheid rond seksualiteit door een gemeenschappelijke taal aan te reiken. Het gaat hierbij niet enkel over het meer bespreekbaar maken van grensoverschrijdend gedrag, maar het helpt ook om met minder schroom over de positieve aspecten van seksualiteit te praten. En het verhogen van die bespreekbaarheid werkt dan weer preventief: het creëert een cultuur waarin er vooraf principes kunnen uitgeklaard worden, afspraken gemaakt kunnen worden  en nagedacht kan worden over oplossingen alvorens incidenten zich voordoen. 
3. Een adequate respons te voorzien op seksueel (grensoverschrijdend) gedrag
   Het Vlaggensysteem geeft ook tips  om te reageren na een incident. De reactiewijzer biedt een gesprekskader om na het incident te reageren naar alle betrokkenen. De implementatie van het Vlaggensysteem  heeft ook implicaties op het beleid van een organisatie ,  en helpt  om een meer objectief reactiebeleid uit te werken . 

Mag er dan helemaal niets meer?

Natuurlijk wel! Het Vlaggensysteem heeft als uitgangspunt dat seksueel gedrag een belangrijk deel uitmaakt van ieders leven. Zolang seksueel gedrag de integriteit van mensen respecteert, en dus geen schade berokkent aan de betrokkenen, moet er ruimte zijn voor seksualiteit. Dit uitgangspunt komt ook sterk terug in de 'groene vlaggen' die naar voren worden geschoven in het Vlaggensysteem: situaties rond seksualiteit waarmee een organisatie kan geconfronteerd worden, maar die perfect passen binnen de seksuele ontwikkeling en seksuele rechten van iedereen.

Het Vlaggensysteem in de praktijk

Aan de hand van deze casus is het om te beginnen belangrijk wiens gedrag er wordt beoordeeld met behulp van de criteria. In dit geval dat van de leidinggevende.

Er zijn een aantal zaken die we als een verzwarende factor kunnen beschouwen, zoals de intimiteit van het gedrag, de frequentie, de intentie van de betrokkenen, …

Op basis van de beoordeling van de criteria, kennen we de situatie vervolgens een vlag toe. De vlag is een indicatie voor de mate van grensoverschrijding:

• Een situatie krijgt een groene vlag als alle criteria oké zijn en beoordelen we als normaal seksueel gedrag. 
• Een situatie krijgt een gele, rode of zwarte vlag als één of meerdere criteria niet oké zijn.
  • Een gele vlag geven we aan licht grensoverschrijdend gedrag; 
  • Een rode vlag geven we aan zwaar grensoverschrijdend gedrag; 
  • Een zwarte vlag geven we aan zeer ernstig grensoverschrijdend gedrag. 

Het toekennen van een kleur vlag is géén optelsom van alle criteria. We bekijken vooral de ernst van grensoverschrijding, eerder dan het aantal criteria dat (niet) oké zijn op te tellen.

Conclusie: deze casus krijgt een rode vlag, voornamelijk door de grote ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen en de mogelijke negatieve impact op zowel de leidinggevende als de stagiair.

Hoe moet je reageren?

De reactie op het gedrag hangt af van de kleur vlag die de situatie krijgt.

Bij een groene vlag hoef je niet te reageren. Het gedrag is op zich acceptabel en mag genegeerd worden. Als je het gedrag om één of andere reden toch wil bespreken, moet je in het gesprek het gedrag benoemen, bevestigen en uitleggen waarom het oké is. Je kan ook de gevoelens van alle betrokkenen bespreken.

Bij een gele vlag is het belangrijk om de grenzen aan te geven. Leg uit waarom het gedrag niet oké is en maak afspraken naar de toekomst.

Bij rode vlag moet je het gedrag verbieden. Bij rode vlag zal je toezicht moeten organiseren of verhogen, nadenken over maatregelen, herstelgericht gaan werken, zorg voor alle betrokkenen organiseren en intern melden.

Bij zwarte vlag moet je het gedrag verbieden. Bij zwarte vlag moet je de vastgelegde maatregelen toepassen, opvang en nazorg organiseren en eventueel extern melding doen.

Er zit een rode draad in de reactiewijzer: bij zwarte vlag pas je alle stappen toe, bij groene vlag enkel de drie eerste (of niets als je het gedrag negeert):

• Je benoemt het gedrag
• Je bespreekt de wensen, gedachten en gevoelens van de betrokkenen
• Je benoemt de elementen van het gedrag die wel oké zijn, bijvoorbeeld: opwinding voelen, verliefd zijn, nieuwsgierig zijn..
• Je benoemt de elementen die niet oké zijn en gaat die begrenzen(geel)of verbieden (rood en zwart)
• Je maakt afspraken naar de toekomst
• Je zet in op herstel
• Je bespreekt de consequenties (en voert ze uit bij zwarte vlag)
• Je rapporteert indien nodig
• Je verwijst door indien nodig

Een Vlaggensysteem voor de media en digitale sector

Het doel van het Vlaggensysteem is kortom om te helpen tot een genuanceerde inschatting van gedrag te komen. Door gebruik van de criteria krijg je namelijk een objectief antwoord op de vraag: Welk gedrag is (niet) oké en waarom? Ook faciliteert het systeem de communicatie omdat er een gemeenschappelijke taal aangereikt wordt die de bespreekbaarheid verhoogt. En het verhogen van die bespreekbaarheid werkt dan weer preventief omdat het een cultuur creëert waarin er vooraf principes bepaald worden, afspraken gemaakt kunnen worden en nagedacht kan worden over oplossingen voordat incidenten zich voordoen. 

Omdat het Vlaggensysteem, met behulp van de Reactiewijzer, ook tips geeft hoe je best reageert na een incident, voorziet het ook een adequate respons op grensoverschrijdend gedrag. De Reactiewijzer biedt een gesprekskader om na het incident te reageren naar alle betrokkenen. Het gebruik van het Vlaggensysteem heeft tot slot ook implicaties op het beleid van een organisatie en helpt om een meer objectief reactiebeleid uit te werken.

In kader van het Actieplan tegen Grensoverschrijdend Gedrag in de mediasector hertaalde mediarte in samenwerking met Sensoa het Vlaggensysteem voor de media en digitale sector.